Pilot naar verbeterde toegang verslavingszorg voor mensen met een LVB

2015 – 2016

Waarom dit onderzoek?

Verschillende instellingen voor gehandicaptenzorg en verslavingszorg spannen zich in om de zorg voor mensen met LVB en problematisch middelengebruik te verbeteren. In de verwijzing naar de verslavingszorg alsmede intake en indicatiestelling ontbreekt het echter vooralsnog aan een goede standaard voor een LVB vriendelijk traject. Daardoor haken deze patiënten vaak in een vroeg stadium af, of worden op basis van onvoldoende betrouwbare gegevens voor verdere zorg geïndiceerd. Daarnaast is er een groep LVB patiënten in de verslavingszorg die niet als zijnde verstandelijk beperkt herkend is. De standaard intake-instrumenten bevatten doorgaans geen screener op cognitieve problematiek. Als bij verwijzing niet duidelijk is dat er sprake is van LVB wordt soms pas na jarenlange weinig succesvolle behandeling geconstateerd dat LVB en met LVB samenhangende factoren behandelsucces in de weg stonden.
Doel van dit project is de ontwikkeling van een bij LVB passende intake en indicatiestelling voor (jong)volwassenen met een lichte verstandelijke beperking en problematisch middelengebruik. Ingezet wordt op het ontwikkelen van a) een handreiking voor screening op LVB en b) een aangepaste procedure van intake en indicatiestelling in de verslavingszorg. De beoogde werkwijze is – wanneer deze succesvol blijkt in de samenwerking gehandicaptenzorg-verslavingszorg – ook bruikbaar in de algemene GGZ, en mogelijk ook binnen de forensische zorg.

Wat hebben we gedaan?

Om de handreiking voor screening, intake, indicatiestelling en samenwerking rondom intake bij mensen met LVB en problematisch middelengebruik te ontwikkelen is a) door middel van focusgroepen een veldverkenning uitgevoerd met professionals uit verslavingszorg & verstandelijk gehandicaptenzorg en met cliënten en hun verwanten. Dit is aangevuld met een literatuurstudie. Vervolgens (b) is er een concept handreiking ontwikkeld voor de screening op LVB en een aangepaste procedure voor intake en indicatiestelling van verslavingsproblematiek bij mensen met LVB. Aansluitend (c) is een pilot met deze LVB-screening en aangepaste procedure voor intake en indicatiestelling van verslavingsproblematiek uitgevoerd en geëvalueerd. De handreiking (d) is aangepast op basis van de resultaten van de pilot en er is (e) een implementatiehandleiding en werkmateriaal ontwikkeld.

Wat hebben we gevonden?

Voor zover bekend is dit wereldwijd het eerste project waarin de samenwerking tussen VG-zorg en verslavingszorg rondom de intake van cliënten met LVB in de verslavingszorg werd onderzocht en verbeterd. Toegang tot verslavingszorg is ingewikkeld voor mensen met een lichte verstandelijke beperking (LVB) en problematisch middelengebruik. Dit heeft verschillende oorzaken, waarbij de verwijzing naar de verslavingszorg, de intake en de samenwerking tussen verslavingszorg en gehandicaptenzorg een rol spelen. In de focusgroepen kwamen aanzienlijke knelpunten aan het licht, maar werd ook constructief gedacht over gezamenlijke oplossingsrichtingen. De handreiking kreeg door deze input een belangrijk ‘bottom-up’ karakter, en bleek voor deelnemers aan de pilot goed toepasbaar in de dagelijkse praktijk. Op een aantal punten is de uitvoerbaarheid echter lastiger: de screening op LVB onder cliënten in de reguliere intake kwam niet van de grond. Daarnaast blijken er veel deelaspecten aandacht te vergen in het LVB-vriendelijk maken van de intake. Voor een geslaagde implementatie is daarom ondersteuning op proces- en teamleidersniveau nodig. Deze en andere randvoorwaarden worden in de handreiking uitgewerkt.
Daarnaast is het de vraag in hoeverre de resultaten uit deze pilot gegeneraliseerd kunnen worden naar andere instellingen voor verslavingszorg en VG-zorg. Deelnemers aan dit project zijn bij aanvang van het project al gemotiveerd om naar het intakeproces en hun rol daarin om deze LVB-vriendelijker te maken, te kijken. Deze motivatie is echter niet vanzelfsprekend voor alle collega’s in de verslavingszorg en VG-zorg. Een succesvolle implementatie van de LVB-vriendelijke intake in alle instellingen voor verslavingszorg is daarmee nog geen gelopen race.
Dit project toont echter wel aan dat een LVB-vriendelijkere intake een realistische mogelijkheid is. De verspreiding van de handreiking via onder meer Resultaten Scoren zorgt ervoor dat alle verslavingszorginstellingen kunnen beschikken over de kennis en ervaringen opgedaan in dit project.

Wie zijn betrokken?

Dit project werd gefinancierd door Resultaten Scoren, Fonds NutsOhra en Antonia Wilhelmina Fonds. Het project werd in samenwerking uitgevoerd door Tactus, IVO, Aveleijn, VNN en IrisZorg. Volgende personen zaten in het projectteam:

• Joanneke van der Nagel (projectleider Tactus)
• Elske Wits (projectleider IVO)
• Marike van Dijk (Tactus)
• Louise Kemna (Aveleijn)
• Cas Barendregt (IVO)