Prevalentie en behandeling van PTSS bij middelenafhankelijkheid

Vraag en doelstelling

Het doel van deze onderzoekslijn is het onderzoeken van de prevalentie van trauma’s en posttraumatische stressstoornis (PTSS) bij patiënten met middelenafhankelijkheid, het valideren van verschillende screeningsinstrumenten voor PTSS en het onderzoeken van de effectiviteit van een geïntegreerde behandeling voor trauma en verslaving. Op deze manier willen we de hulpverlening voor patiënten met comorbide PTSS en verslaving verbeteren.

Opzet

Voor een eerste onderzoek zijn 197 klinisch opgenomen patiënten met middelenafhankelijkheid geïnterviewd met een klinisch gestructureerd interview voor PTSS en daarnaast is er een aantal vragenlijsten afgenomen met als doel om deze als screener voor PTSS te onderzoeken: de Zelfinventarisatielijst voor PTSS (ZIL), de MINI-plus en de Depressie, Angst en Stress Schaal (DASS). Deze laatste is bij een deel van de cliënten ook tijdens de intake afgenomen Op deze manier hebben we gegevens verzameld over de prevalentie van de verschillende trauma’s en PTSS, de relatie met verslaving, welke screener het best bruikbaar is in de setting van een instelling voor verslavingszorg en of screenen op PTSS tijdens de intake zinvol is. Daarnaast hebben we ons ook gericht op de lijdensdruk als gevolg van trauma en verslaving, en de ervaren verschillen daartussen.

Voor een tweede onderzoek zijn er twee klinische behandelafdelingen met elkaar vergeleken, waarbij bij een van de afdelingen een geïntegreerde behandelmodule voor trauma en verslaving is toegevoegd (Seeking Safety). In totaal zijn 73 patiënten gedurende de behandeling gevolgd en na 3 maanden follow-up en vergeleken op verslavingsernst en PTSS-symptomen.

Een derde onderzoek was een studie waarin bij alle patiënten die zich aanmeldden een vragenlijst voor PTSS is afgenomen. Vervolgens werden deze patiënten via Routine Outcome Monitoring (ROM) gevolgd. Het doel was om te onderzoeken of patiënten met hoge PTSS-klachten minder goed profiteren van reguliere verslavingsbehandeling dan patiënten met lage of geen PTSS klachten.

Conclusies en aanbevelingen

De resultaten lieten zien dat bijna 96% van de cliënten minimaal 1 trauma had meegemaakt. Tot de meest genoemde traumatische gebeurtenissen behoorden: plotseling overlijden van een naaste (34%), seksueel geweld (26%), ernstig ongeluk (18%) en fysiek geweld (16%). In totaal had 25,4% van de cliënten op het moment van onderzoek een PTSS (1). Verder vonden we dat het goed mogelijk is om met een korte zelfinvulvragenlijst PTSS-symptomen uit te vragen en zo een snelle screening te kunnen doen om te kijken welke cliënten mogelijk PTSS hebben. De DASS heeft de beste psychometrische kwaliteiten (sensitiviteit: 0.79, specificiteit: 0.78) (2), maar ook de ZIL is goed bruikbaar (sens: 0.80, spec: 0.73). De MINIplus is weinig betrouwbaar als screener voor PTSS (sens: 0.58, spec: 0.91) (1). Het is dus ook mogelijk om een vragenlijst te gebruiken waarin symptomen van depressie, angst en stress worden uitgevraagd, mogelijk vanwege een sterke overlap van symptomen bij PTSS, angststoornissen en stemmingsstoornissen. Dit betekent dat het niet direct tijdens het eerste contact nodig is om expliciet en uitvoerig naar trauma’s te vragen. Het in detail uitvragen van trauma’s tijdens de intake kan belastend zijn voor cliënten, vanwege het ontbreken van een voldoende veilige therapeutische relatie en omdat soms het besef nog niet aanwezig is van de samenhang met hun verslaving (4). Door wel op PTSS te screenen, kan de problematiek van deze cliënten onderkend worden en kan hier aandacht aan worden besteed tijdens detoxificatie, vervolgdiagnostiek en behandeling. Zo kan er in een vroeg stadium psychoeducatie gegeven worden, onder andere over de samenhang tussen trauma, PTSS en verslaving en hoe dit het beste behandeld kan worden. Seeking Safety is een veelbelovende behandeling, maar er zijn nog geen resultaten beschikbaar uit Nederland en zeer beperkt uit Europa. Op basis van de resultaten in Amerika verwachten we dat Seeking Safety positieve effecten zal laten zien op middelengebruik en PTSS-klachten (3). 

De hoge prevalentie van PTSS laat zien dat het belangrijk is om hier aandacht voor te hebben en zo vroeg mogelijk te detecteren. We kunnen eerder trauma-gerelateerde problematiek onderkennen bij cliënten met verslavingsproblemen dan we nu doen. Het gebruik van de DASS, momenteel een verplicht onderdeel binnen de ROM, om een eerste inschatting te maken van welke cliënten mogelijk PTSS hebben, kan hierin een belangrijke bijdrage leveren. Wanneer er in de praktijk structureel gescreend gaat worden, zal een deel van de cliënten een beter passende behandeling kunnen krijgen. Door onderzoek te doen naar verschillende behandelmethodes kan de zorg voor cliënten met trauma en verslaving beter vorm gegeven worden. Gezien de hoge prevalentiecijfers is het van groot belang dat deze behandelmethodes er komen.

De overige onderzoeken worden momenteel nog uitgewerkt en resultaten volgen later.

Looptijd

De dataverzameling heeft tot half 2015 doorgelopen.

Opdrachtgever

NISPA

In samenwerking met

Novadic-Kentron, Iriszorg en Vincent van Gogh.

Onderzoeksteam NISPA

Tim Kok (NISPA, Tactus Verslavingszorg)
Hein de Haan (NISPA, Tactus Verslavingszorg)
Cor de Jong (NISPA)