Neurocognitive recovery in abstinent patients with alcohol use disorder: a scoping review for associated factors

Beperkingen in neurocognitieve functies zijn veelvoorkomend bij mensen met een stoornis in alcoholgebruik en kunnen in belangrijke mate het succes van een behandeling ondergraven. Abstinentie kan echter tot (gedeeltelijk) herstel van neurocognitief functioneren leiden. Over de snelheid en de mate waarin herstel optreedt, worden verschillende, uiteenlopende, en elkaar tegensprekende bevindingen gedaan. Deze verscheidenheid aan bevindingen kan ontstaan doordat er relatief veel studies worden uitgevoerd met maar één meetmoment, en doordat er mogelijk andere factoren dan alleen abstinentie invloed hebben op het herstelproces. Om de effectiviteit van toekomstige studies te vergroten is door Jeroen Staudt en collega's in kaart gebracht welke factoren, naast abstinentie, tevens zijn onderzocht.
Uit een analyse van 31 longitudinale studies worden 16 factoren gedestilleerd die zijn bestudeerd in relatie tot herstel van neurocognitieve functies bij patiënten met alcoholafhankelijkheid. Er komen twee duidelijke patronen naar voren: er is een overwegend negatieve invloed van roken op het neurocognitief herstel, en er zijn associaties tussen veranderingen in het volume van het hersengebied en neurocognitief herstel. Toekomstig onderzoek naar de onderbelichte factoren en factoren met inconsistent bewijs is nodig, bij voorkeur via longitudinale designs met meerdere beoordelingsperioden die beginnen na minstens twee weken onthouding.

Hieronder volgt een meer gedetailleerd overzicht van de resultaten:

Op de eerste plaats wordt een negatief verband gevonden tussen roken en herstel van diverse neurocognitieve functies (verwerkingssnelheid, geheugen, ruimtelijke informatieverwerking, executieve functies en motorische functies). Hierbij suggereren de resultaten van diverse studies tevens verschillen tussen actieve tabaksrokers, voormalig tabaksverslaafden en niet rokers. De prestaties van de eerste doelgroep wijzen op het minst herstel. Voormalig tabaksverslaafden laten betere prestaties zien na verloop van tijd, echter presteren de niet-rokers het beste over tijd op de onderzochte cognitieve domeinen. Op de tweede plaats wordt geconstateerd dat breinvolumes (totaal brein volume, volumes grijze -en witte stof, hippocampus) weer toenemen gedurende abstinentie van alcohol en dat de volumes van ventrikels krimpen (m.u.v. 4e ventrikel), en dat deze volumeveranderingen overwegend samenhangen met verbeterde prestaties op (visuospatiële) geheugenfuncties en verwerkingssnelheid.

Studies laten daarnaast echter ook consistente patronen zien van het ontbreken van een relatie tussen de hoeveelheden alcohol die zijn genuttigd in het verleden en het herstel van neurocognitieve functies. Dit geld eveneens voor het opleidingsniveau. Van een drietal andere factoren, ‘polymiddelengebruik’, ‘premorbide neurocognitief functioneren’ en ‘geslacht’, wijzen de resultaten eveneens op het ontbreken van een relatie met het herstel van neurocognitieve functies. Echter is het aantal studies te gering om te beschouwen als een sterk patroon.

De factor ‘leeftijd’ is veelvuldig onderzocht, echter met tegenstrijdige resultaten. Mogelijk hangt dit samen met de homogeniteit van de leeftijd van de onderzochte populaties (30-60 jaar) en de wijze waarop onderzoek wordt gedaan (leeftijd bij aanvang van middelengebruik, of leeftijd bij problematisch gebruik van middelen, etc.).

De bevindingen van dit onderzoek laten zien dat de meeste factoren nog onvoldoende zijn onderzocht. Naast bovengenoemde factoren dienen vervolgstudies te worden gedaan naar de relatie van neurocognitief herstel met het aantal eerdere detoxificaties, bloedwaarden, positieve familiegeschiedenis, depressie, persoonlijkheidsstoornis, premorbide functioneren, medische aandoeningen en perfusie.